İbeli Oymağı:
Bayat Türkmenlerinden olan İbeli obası, bugün Akkışla ilçesinin Gömürgen köyünde oturmaktadır.[1]
İbrahim Beyli :
Kara Recepli olarak tanınan 3 obadan (diğerleri Arap Hasanlı ve Hacı Mustafalı) biri. 1690 yılındaki Avusturya Seferine katılan Afşar beylerinden Hacı İvaz-Oğlu Dokuz İbrahim Bey’in[2] soyundan gelmektedir. Yeni-İl ve Halep’te iskan edildiğini gördüğümüz [3] bu oba mensupları günümüzde Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesi Avşarsöğütlü köyü ile Tomarza ilçesi Toklar, Taf (Özlüce – sonra Dadaloğlu), Madrasan ve Kesir köylerinde (bu köylerin hepsinde kısmen varlar) yaşamaktadırlar.
İbrahim Hacılı Oymağı:
Bu Türkmen oymağı Bünyan ilçesinin Koyun Abdal köyünde meskundur. 16. yüzyıl halk şairlerinden ve köyde türbesi bulunan Koyun Abdal’ın adını almıştır.[4] Köyde oturan oymak daha sonraki tarihlerde bu köye gelmiş olmalıdır. Maraş Yörükleri arasında İbrahim Hacılı ya da Koyun Abdal biçiminde bir oymak adına rastlanmamıştır. 16. yüzyıl kayıtlarında da Koyun Abdal isimli bir köy bulunmamaktadır. Köye İbrahim Hacılı oymağı daha sonraki bir tarihte yerleşmiş olmalıdır. İbrahim Hacılı Yörüklerinden bir oymak da Sarıoğlan’ın Çiftlik kasabasına yerleşmiştir.[5]
İbrahim Fakihlü Oymağı:
1563 yılında Pınarbaşı nahiyesinde Büyük Kuyuluca mezraında ziraat ediyorlardı.[6]
İğdir Boyu:
Oğuzların Iğdır boyu ile ilgili Kayseri yöresinde şu izlere rastlamak mümkündür: 16. yüzyıl kayıtlarında Günyüzüne bağlı bir İğdir köyü bulunuyordu. Bu köyün diğer bir adı da Mevlana Kışlası idi. Günyüzü daha sonra Kırşehir’e bağlı gösterilmiştir. Yine 16. yüzyıl kayıtlarında Irmak Kenarı Nahiyesinde (Felahiye, Sarıoğlan, Özvatan yöresi) “İğdir” adını taşıyan bir ekinlik (mezra) bulunuyordu.[7] Faruk Sümer, Oğuzlar isimli eserinde Günyüzü’ne bağlı İğdir köyünün 14 hane olduğunu ifade etmektedir.[8]
İmamkulu Oymağı:
Bu oymağın adına bakarak onların İran’dan Anadolu’ya geldiğine veya İran’daki Türk Devleti olan Şia mezhepli Safevi taraftarı olabileceğine hükmedilebilir. Ancak İran’da bu adda bir oymağa rastlanmıyor. Fakat bu oymakla ilgili bilgilere 1691-92 iskanında rastlanması onların İran’dan gelmiş olmasını mümkün kılıyor. Çünkü 1620’lerden sonra Safevilerin Türkmenlerin nüfuzunu kırıp onları sürmesiyle İran’dan Anadolu’ya bir Türkmen akını olduğunu biliyoruz. Bu Türkmenler, 1691 yılındaki iskana tabi tutulmuşlardı. İmam-Kulu Avşarı’da bu dönemlerde gelmiş olabilir. Nitekim İran Türk İmparatoru Nadir Şah Afşar’ın babasının adı da İmam Kulu’dur. Üstelik bu tarz isimler İran sahasına aittir (Şia’da imamlık oldukça önemli bir kurumdur. Kul deyimi de yine oraya aittir. Şah-Kulu gibi). Kayseri’nin Tomarza ilçesine bağlı İmam-Kulu köyündeki Avşarlarda da İran’dan geldiklerine dair bir hikaye anlatılmaktadır. İmam-Kulu köyü ile çevredeki bazı köylerde eskiden “Mulla” adı yaygındı ki bu da İran etkisini göstermektedir. Bu oymakla ilgili olarak şunları söyleyebiliriz: 1691-92 yılında Rakka’da iskan edilmiş olan İmam Kulu oymağı, 1695 yılında Bahrili ve Kara Gündüzlü oymağı ile beraber çevreye zarar verdikleri için Rakka Beylerbeyine emir gönderilmişti.[9] Bunlar bu tarihte Kadirli ilçesine gelip yerleştiler. 1707’de Ceyhan nehri boyunca Haremeyn vakfı reayası olup izinsiz burada oturan İmam Kulu Avşarı (Tacirli Avşarı ile) eşkıyalık yapıyordu. Bu yüzden eski yerleştikleri yer olan Maraş’ta Güvercinlik mevkiine iskanları istendi. Recepli Avşarına tabi olan İmam Kulu Uşakları ise diğer bazı oymaklarla Arap aşiretlerinin baskısını önlemek için Havran nahiyesine iskan edilmek istendiyse de başarılı olmadı. [10] 1727 yılında İmam Kulu cemaati, Bahrili ve Leklerle birlikte Pozantı’da kışlıyor, Niğde üzerinden Erciyes’e gelip burada yaylıyorlardı. Bu geliş gidişler sırasında Köstere, Harmancık, Develi Karahisar ve İncesu’da halka zarar veriyorlardı. Develioğlu Seyid Mustafa bunları yenip bölgeden uzaklaştırmıştı.[11]§ Belgelerde İmam-Kulu Avşarının Adana, Boz-Ok, Develi, Halep, Kars-ı Dulkadır, Kayseri, Maraş, Misis, Pozantı, Rakka, Yeni-İl ve Zamantı’da bulunduklarını görüyoruz..[12]
İnalhan Oymağı:
Bu oymak adını 1483’te hayatta olan Ahmed veled-i İnalhan’dan almıştır. Bu tarihte 7 hane olan oymak Kalkancık kışlağında oturuyordu. İslamlu Yörüklerine bağlı bir başka İnal oymağı ise adını boy beyleri Eşref v.i. İnal’dan almıştır ve bu yüzden Evlad-ı Eşref diye de isimlendirilmiştir. Bu oymak 1584 yılında 17 hane olup Emir-i Dad kışlağında bulunuyordu. [13]19. yy başlarında İran’da bulunduğu sırada buradaki Türk oymakları ile ilgili bir liste hazırlayan A. Dupre, İnalluların Isfahan’ın Fereyden bölgesinde yaşadıklarını ve 4-5.000 kişi olduklarını belirtmiştir. Aynı yüzyılın ortalarında bölgede bulunan ve bir liste yayınlayan Lady Shell ise Fars oymakları arasında İnanlulardan bahsederek Darab ve Fesa’da bulunduklarını nüfuslarının 4.800 çadır ve evden müteşekkil olduğunu aktarır.[14] İnanlılardan bazı grupların Osmanlı topraklarına göçtüğüne hükmedebiliriz. Çünkü İnanlı adında bir oba Eyüpeli, İncesu, Çankırı ve Malatya [15] civarında iskan olmuştur.
İzdoğanlu Oymağı:
1563 yılında Zamantı nahiyesinde Nacarlu oymağı ile birlikte Kızıl Çukur yaylasında ziraat yapıyorlardı.[16]
İlbeyli Oymağı:
Bu Türkmen topluluğu Rakka’dan Zamantı’ya ve oradan da Kayseri’ye gelmiştir. İlbeyli oymağının adını taşıyan bir mezra 16. yüzyılda Ulu Bürüngüz köyünde görülmüştür. Ulu Bürüngüz köyü, bugün Bünyan ilçesine bağlı Büyük Bürüngüz köyüdür.[17] Amarat Platosunda da halkın İlbâ dediği (İlbeyli) isimli bir yer vardır. Eski bir mezra olduğu anlaşılan yer Amarat kasabası yakınlarında idi.Amarat’ta Recep oğlu ve İlbeyli adlarının yan yana bulunuşu da birbiriyle ilgilidir.[18] Halep’in şark tarafına iskan edilen İl Beğlü oymağının önce Maraş taraflarına, sonra da Zamantı bölgesine kaçtıkları ve Recepli Avşarlarının arasına girdikleri ve bunların yakalanarak Rakka’ya geri gönderilmeleri için hüküm verilmiştir. İl Beğlü’den Gavur Elli oymağının 5-10 hane olduğu ve başlarında Abdüllatif ile oğlu Mehmet’in bulunduğu, bunların da Kayseri Kalesine haps edilmesi istenmiştir.[19]
İlisulu Oymağı:
Felahiye, Özvatan ve Sarıoğlan yöresinde (Irmak Kenarı nahiyesinde) meskun bir Yörük obasının adıdır. 16. yüzyılda Çukur köyünde (Özvatan ilçesinde) İlisu adında bir mezra vardı. Yine 16. yüzyılda Malya nahiyesine bağlı (Tomarza) İlisu adını taşıyan bir mezra daha bulunuyordu. İlisu adı, Çinlilerin Yili dedikleri Çin’in Doğu Türkistan bölgesinden doğan Tanrı Dağlarını geçerek Balkaş Gölüne dökülen İli Irmağının adıdır.[20]
İlyaslu Oymağı:
Yahyalı Yörüklerinden olan oymak, 1500 yılında 58 hane nüfusa sahipti.[21] Bugün de Yahyalı ilçesinde aynı adla bir köy bulunmaktadır.
İmamkulu Oymağı:
Avşar boyuna mensup olan bu Türkmen topluluğu Zamantı’da, Develi’de ve Tomarza’da meskun gösterilmiştir.[22] Bugün Tomarza ilçesine bağlı İmamkulu beldesi bu oymağın adını taşımaktadır.
İnce / İnce Balı / Hacı Bayram Oymağı:
Kayseri’de meskun gösterilen bu Yörük topluluğu Himmetdede bucağına bağlı Bayramhacı köyünde meskundur. Oğuz Türklerinin Eymir boyuna mensupturlar. Bu oymağa mensup 86 hane 1570 yılında Koramaz nahiyesine kaydedilmiştir. (Bünyan yöresi)[23]
İnebek / İnebey Oymağı:
Yahyalı Yörüklerinden olan oymak 1484 yılında Yahyalı kışlağında Gavgaz (Kanukaz) mezraında oturuyordu.[24]
İnehanlı Oymağı:
İslamlı Yörüklerinden olan oymak Irmak Kenarı nahiyesinde (Felahiye, Özvatan, Sarıoğlan yöresi) Kalkancık mezraında meskun gösterilmiştir. 1520’de 15 hane nüfusları vardı.[25]
İsa / İsalı Oymağı:
Kayseri’de meskun bir Yörük Türkmen topluluğu olarak gösterilmiştir.[26] Sis bölgesinde 1519’da 6 hane, 3 mücerret, 450 akça hasıl, diğer bir grubu ise 11 hane, 770 akça hasılı vardı. 1523-4Te 37 hane, 12 mücerret, 1 imam, 2 pir-i fani, 3020 akça hasılı, 1525-6’da 35 hane, 23 mücerret, 2 pir-i fani, 1 ma’lul, 1562 akça hasıl, 1536-7’de 39 hane, 19 mücerret, 1663 akça hasılı bulunmaktaydı. Padişah haslarına dahildi.[27] 1706’da, 10 yıldır eşkıyalık yapan Tacirli cemaati civardaki aşiretleri rahatsız ederek yerlerinden kaçırmıştı. Bunlardan biri olan İsalı cemaati şikayetçi olup durumlarının bir nizama bağlanmasını istedi. İfraz-ı Dulkadır ‘a tabi olup daha önce Hama ve Humus’a iskan olunan cemaatten bazıları (10 hane) 1707’de Adana Kınık’ta yerleşmiştir. [28] Adana ve Sis bölgesinde bulunan cemaat, dağılarak Kayseri, Maraş, Halep, Edirne, Yeni-İl ve Dulkadır’a gitmiş, bir kısmı da Edirne ve daha ilerde Gümülcine ve Selanik’te yerleşmiştir. [29]Bugün Felahiye ilçesinde İsa Bey köyü bu Yörük Türkmen obasının hatırası olsa gerektir.
İshaklu Oymağı:
1563 yılında Zamantı nahiyesinde Aksu Çatağı ve Hıraslar mezraından ziraat ediyorlardı.[30]
İslamlı Oymağı:
İslamlı Yörüklerinin, Felahiye, Özvatan, Sarıoğlan ve bugünkü Kocasinan ilçelerini içerisine alan bölgede birçok obayı barındıran İslamlı Kışlağı mevcuttu. Yörük-Türkmen oymakları adlarını boy beylerinden, kethüdalarından, aşiretin ileri gelenlerinden ya da coğrafi isimlerden alıyorlardı. Muhtemelen İslamlu Yörükleri de isimlerini İslam Bey adlı boy beylerinden alıyorlardı.[31]1483 yılında oymağın tımar olarak İslam Beyin oğullarının tasarrufunda olduğu anlaşılıyor. Irmak Kenarı adı verilen bölgede Aydoğmuş [32]ve Veled-i Toklar bölüğü adı altında kaydedilen oymak Gökçe kışlağında meskundu. İslamlı Bölüğü adı altında yine Irmak Kenarı nahiyesinde Akşar ( ya da Akyar) kışlağında meskun gösterilmiştir. İslamlu Yörüklerine bağlı oymaklar şunlardı:
Ahmet bin Bostancı (Bostanlu) Oymağı
İnalhanlu (Veled-i İnalhan) Oymağı
Hacıbayram veled-i Seydi (Ebiç) Oymağı
Ahmet Fakih Veled-i Hasan Hacı (Ahmet Fakih) Oymağı
Aydoğmuş Kethüda Veled-i Toklu Oymağı
Alpı OymağıYusuf bin Ömer (Ömerlü) Oymağı
Hızır bin Yemliha (Yemliha) Oymağı
Aydoğmuş veled-i Halil Oymağı
Şaban Veled-i Alembeğ (Alembeğlü) Oymağı
Evlad-ı İslamlu Oymağı
Veled-i Savcı (Savcı) Oymağı
Ahmed bin Kömür (Kömüroğlu) Oymağı
Dadağı (Dadağu) Oymağı
Şeyhler Oymağı
Biligi (Bilüge) Oymağı
Demircilü Oymağı
İnal (Evlad-ı Eşref) Oymağı
Avcı Oymağı
Ammılar (Emmiler) Oymağı
Kızıl Hasanlı Yörükleri Oymağı
Muzaffer Fakihlü Oymağı
Yıvalı Oymağı
Eylük (Öylük) Fakih Oymağı
Mehmet Fakih Oymağı
Hazma bin Bayram Hacı Oymağı
Mustafa v.i.Göçeri Oymağı
Helavek /Halevik Oymağı İyicir (?) Oymağı:
Bu Türkmen obası Bozatlı nahiyesinde (Tomarza civarı) Bozatlı ve İkiyüzlüce mezraında meskundur. 1500 yılında 60 hane, 1520 yılında 74 hane nüfusa sahipti.[33]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Ahmet Uğur, Akkışla, Ankara, 1980
[2] A. Refik Altınay, Anadolu’da Türk Aşiretleri, İstanbul 1989, s.82.
[3] Türkay, s.426 [4] Akbaş, a.g.e. (Koyun Abdal’ın elimizdeki tek şiiri, “Gel gitme güzel Kalender” adını taşımaktadır. Bu şiirde Dulkadirli toprakları Osmanlıların eline geçtikten sonra ortaya çıkan ve Kalender Vakası olarak isimlendirilen hadisenin kahramanı Kalender’e seslenmektedir. Kalender vakası dahil 16. yüzyıldaki birçok hadisenin bölgemizde nüfus göçlerine yol açtığını tamin etmek güç değil.)
[5] Gündoğ; Kariper, s.27 (Çiftlik Kasabasında Kethudaoğulları Keremli bölgesinden, Ağaca Beyler Kesrin’den, Hıdır Aliler Acı mezraından, Kirikler Cirimli’den, Tutamış İbrahim Hacılı Oymağı da Maraş bölgesinden göçmüşler.) [6] R.Yinanç-M.Elibüyük- a.g.e., c.II, s.695 [7] İnbaşı, a.g.e.; Sümer,s.323 [8] Sümer, s.323 [9] Altınay, s.112 [10] Orhonlu,Aşiretlerin İskanı, s.79, 96 [11] Mustafa Keskin, “Kayseri Yöresindeki Aşiretlerin İskanı Hakkında”, KAYTAM I, Kayseri 1997, s.197 [12] Türkay, s.93, 430 [13] Afyoncu, a.g.y.7-13 [14] Sümer, Oğuzlar, s.357, 363 [15] Türkay, s.434 [16] R.Yinanç-M.Elibüyük, a.g.e., 691 [17] Akbaş, a.g.e. [18] Mustafa Ferit Yıldız, Sad’i Mezrası, İmaret Köyü, Amarat Kasabası, Kayseri, 2002, s.24 [19] Ahmet Refik, s.170 [20] Akbaş, a.g.e. [21] İnbaşı, a.g.e. [22] İmamkulu Avşarlarının asıl mekanı Bahrili Avşarları ile birlikte Adana eyaleti ve Evlağa’nın güneyi idi. Burada iskan edilmeye çalışması sürerken, meskun edildikleri yerde durmadıkları için Rakka’ya sürgün edildiler. 1761 yılında Rakka’dan Receplü Avşarları, Lekvanik, Kıranartlı ve İmamkulu oymakları Rakka’dan kaçarak önce Maraş topraklarına, oradan da Kayseri’ye geldiler. (KŞS, defter no:152, s.73/2) [23] İnbaşı, a.g.y. 222-2332 [24] Afyoncu, a.g.y.7-13 [25] İnbaşı, a.g.e. [26] Türkay, a.g.e. [27] Halaçoğlu, “16. Yy’ın İlk Yarısında Kayseri”, s.853 [28] Halaçoğlu, İskan Siyaseti, s.122; Orhonlu, Aşiretlerin İskanı, s.79 [29] Türkay, s.326, 438-9 [30] R.Yinanç-M.Elibüyük, a.g.e., s.690 [31] İslamlu Yörüklerinin adını aldığı İslam Bey, Karamanoğulları Beyi İslam Bey olmalıdır. 1254 yılında Mersin bölgesinde bir kısım Ermeni yerleşim yerlerini muhasara ettiği kayıtlı olan İslam Bey ve diğer boy beyleri Emir Mübarezeddin Çavlı, Serleşker Mübarezeddin Ertakuş, Silifke, Tarsus ve Adana bölgesini fethederek Ermeni Krallığını ortadan kaldırmaya çalışıyorlardı. Karamanoğulları 260 civarında oymak ve aşiretten mürekkepti. Bunlar arasında Salur, Avşar, Kınık, Beğdilli, Kızık, Bozulus, Hacılar, Armutlu, Mamalı, Ağca Koyunlu, Aşıran, Kızıllar, Ceritli, Balabanlı, Sofular, Osman Oğlu, Şam Bayadı, Zeynelli, Atçekenler, Boynu İnceli, Karagözlü, İntili, Çerkezoğlu, Kubatlı, Menemencioğlu, Kurutlar, Tokmuklar gibi isimler sayılabilir.(Uzunçarşılı; Anadolu Beylikleri, Karamanlılar) Bu isimlerin birçoğununun Kayseri yöresinde uzantılarını bu kitapta takip edebilirsiniz. [32] Aydoğmuş adının Toklar adıyla yan yana gelmesi de dikkate şayandır. Toklar, Dulkadirli Beyliğinin kurulmasında rol oynamış olan bir oymaktır. Malatya ve Halep yöresinde Memlükler ile mücadele içerisinde olan Köpek Bey’in Aydoğmuş isimli oğlundan torunudur.
Yorumlar