S.Burhanettin AKBAŞ
Köstere, 20. yüzyıl başlarına kadar Develi ilçesine bağlı bir nahiye iken sonradan bu nahiye kaldırılmıştır. Kustere Yörüklerinden olan oymaklar, bugün Tomarza ilçesi ve çevresinde bulunan yerleşim birimlerini meydana getirmişlerdir. Mehmet İnbaşı, Köstere Yörükleri için “Burada yerleşmiş olan cemaatler, Dulkadirli Türkmenlerinden olup sonradan birçok köy oluşturmuşlardır” diyor.[1] Erkan Afyoncu da aynı tabiri benimseyerek bu bölgedeki Yörük / Türkmen toplulukları için “Göstere / Köstere Yörükleri” ifadesini kullanmaktadır.[2] Köstere Yörükleri, 16. Yüzyıl kayıtlarında Malya nahiyesinde gösterilmektedir ve bu nahiye bugünkü Tomarza ilçesi ve civarını içine almakla birlikte “Köstere” ifadesi daha dar alanda bir bölgeyi ifade etmek için kullanılmaktadır. İbrahim Solak da Maraş ve çevresindeki Dulkadirli Türkmenleri ile ilgili yürüttüğü çalışmasında bu bölgede “Köstere ve Köserelik” isimlerinde iki coğrafi yer adını zikretmektedir[3] ki, Türkiye’nin değişik yerlerinde de aynı adla yerleşim yerleri bulunduğunu da ölçü olarak alırsak[4] “Köstere” adının coğrafyadan kaynaklanan bir isim olduğunu ve bu ismin de “bir çeşit uzun tahta rendesi” demek olan “kustere”den geldiğini düşünebiliriz.[5] 1530 tarihli ve 998 numaralı “Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arab ve Zülkadriye Defteri” de “Göstere Yörükleri” ifadesini kullandığı gibi Göstere nahiyesini de kayıtlarında göstermektedir.[6] Bu defter ayrıca bizim bölgemizde (Zamantı ve Göstere havalisinde Ahi Köylü (Ağca Köylü), Peçenek taifesinden Ahsen Gazili, Ali Gürani, Alişarlı, Ayrudamlu, Taf, Balkanlu,Bostanculu (diğer adı Nisanca Belü), Burun Kesenlü, Çavlaklu, Çiras (diğer adı Paşabeylü), Çobanlu, Demircilü, Dinlü ( ya da Dinilü), Eşreflü, Eşrefler, Firuzlu, Girgörsün, Göstere, Güzellü (diğer adı Tatarlu), Hâbil Yörüğü, Hacı Hüseyinlü, Hacı Paşalu, Hamzalu (Sümengen köyü), İdem (Yaka Geçen ya da Kınık Geçen köyü), Kapdurga, Kadılı, Kalaycı, Kalalıca, Karakısık (Hacıpaşalı’dan), Kara Hıdır, Kara Kilise (diğer adı Kara Kışlalı), Karaca Tıravşın, Karaca Viranlu (Paşalı oymağından), Karacalu (Kara Hasanlı ve Alişarlu oymağından), Kara Kışlalu, Kavurgalu (Kozçağız ya da Koççağız köyünde), Kayır Çaylu (Göstere Yörüklerinden, Mengen köyünde), Kemaloğlu (Gühertaş köyünde), Kırsarı ya da Kırsavi, Kızıl Viranlu, Kilizge, Kiprin ya da Keprin, Koyun Abdallu (Kara Kışlalu oymağından), Körpe ya da Körte oğlu (Alişarlu Oymağından), Körpelü ya da Küpeli (Alişarlu oymağından), Kurt İni (Kara Kışlalı oymağından), Madrasun (Kara Kışlalı oymağından), Mahmud Şeyhlü (Göstere nahiyesi Andırın köyünde), Müşürge, Nar Şeyhlü (Taraşcılu Oymağından), Nefer Adlu (Selmanlu oymağından), Neşatlu (Marason ve Buldacı köyünde), Nisancabelü, Oğuzlu (Avgasır köyünde), Okçu (Paşa Beylü oymağından), Ömer Hacılı (Gühertaş mezraında, Paşabeylü oymağından), Paşa Beylü Oymağı, Persenk Oymağı (Mengin köyünde), Salu Oymağı (diğer adı Tatarlu), Sarı Kayalı (Kara Kışlalu oymağından), Sarı Mehmetlü (Göstere Yörklerinden), Satu Oymağı (Esenpedek ve Balkanlu köyülerinde), Selmanlu Oymağı, Süksün Oymağı, Sıddıkoğlu (Kapuluca Mezraında), Sülmenoğlu ya da Süleymanlu (Alişarlu oymağından), Şeyhlü Tatar Oymağı, Tacir Turahan Oymağı, Taf Oymağı, Taraşcılu, Tatarlu, Tatılı, Teke Döğenlü (Alişarlu oymağından), Tuluğu Yumru, Yeğenciler, Zerezek Oymağı (Selmanlı Oymağından), Zamantı Yörükleri (Zamantı, Çörümşek, Hınzırı, Gömürgen ve Göstere yöresinde) olmak üzere Dulkadirli topluluğuna bağlı birçok Yörük / Türkmen oymağının adını zikretmektedir. Aslında bizim bölgemizde Dulkadirli Türkmenlerinin meskun olduğu yerler sadece Malya Nahiyesi ve Köstere Bölgesi ile sınırlı değildir. Özellikle Kayseri’nin Maraş istikametindeki nahiyeleri olan Zamantı Nahiyesi, Zamantı Kalesi, Çörümşek Nahiyesi, Hınzırı ve Gömürgen Nahiyeleri ile Pınarbaşı (Aziziye nahiyesi) de Dulkadirli Türkmenleri ile meskundu.Bu isimler arasında bugün de varlığını sürdüren köyler ve kasabalar olduğuna göre Dulkadirli Türkmenlerinin ağırlıklı olarak bugünkü Tomarza, Bünyan, Akkışla, Pınarbaşı, Sarıoğlan ve Develi gibi ilçelerimize dağılmış olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
1530 tarihi itibariyle bölgeye ağırlıklı olarak yerleşen oymaklar, Alişarlı, Kara Kışlalı, Selmanlı ve Paşabeyli gibi dört büyük aşiretin oymakları olduğu rahatlıkla görülebilir. Bunlar da Dulkadirli topluluğuna mensup bizim bölgemizin dışında da varlıklarına şahit olduğumuz büyük aşiretlerdir. Sık sık adını zikrettiğimiz ve Göstere Yörüklerinin bir parçası olduğu Dulkadirlilerin 13. Asrın sonralarına kadar Halep ve Antep bölgesinde oldukları, daha sonra Anadolu’nun içlerine akın ettikleri, bunların büyük bölümünün Bozok ve Ağaçeri Türkmenleri oldukları kabul edilmektedir. Dulkadirlilerin hakimiyet alanı genişledikçe Kayseri’ye sınır olmuşlar ve 1337 yılından 1522 yılına kadar geçen süre içinde 100.000 km karelik kadar bir alana yayılmışlardır. Elbistan merkez olmak üzere Maraş, Harput (Elazığ), Kayseri, Kırşehir, Bozok (Yozgat), Antep, Diyarbakır, Malatya arasında hüküm sürmüştü. Hatta, zaman zaman Amik Ovasını, Tarsus’a kadar Çukurova’nın bir kısmını, Kozan, Kadirli, Tufanbeyli’den yukarılara Kırşehir’e uzanan bölgeleri de hakimiyeti altına almışlardır.
Özellikle Kayseri’nin doğusunda, Zamantı, Malya ve Pınarbaşı nahiyelerinde Dulkadirlilerin çok büyük bir yerleşim alanına yayıldıkları ve bu bölgeye tarihi eserler inşa ettikleri gibi Dulkadirli Beylerinden önemli ailelerin de bizim bölgemizde türbelerinin bulunduğuna şahit olmaktayız.
Kayseri Hatuniye Medresesi, Karaöazü Kasabasındaki Şahruh Köprüsü, Pazarören yakınlarında Koççağız köyünde Süleyman Bey’in türbesi, Tomarza’nın Gülveren köyündeki zaviye, Melikgazi köyünde Dulkadirli Beylerinden Halil Bey’in türbesi ki burada yeğeni Süleyman Bey’in kızı Mısır Hatun’la birlikte yatmaktadır, Mancusun köyündeki Melik Arslan Bey Camii, Bürüngüz köyündeki Alaüddevle Camii ve türbesi gibi daha birçok Dulkadirli eseri bölgemizde mevcuttur.Dulkadirlilerin Kayseri’deki izleri bu listeden takip edilebilir.
16. Yüzyılda Köstere Yörüklerinin bulunduğu yerler ise değişik kaynaklarda şu şekilde ifade edilmektedir.
Kabaklu , Sarıkeçeli, Hüseyinli (Kabaklu’da 29 nefer)
Vartan Yörükleri (Söğütlüce’de 17 nefer, Vartan’da 21 nefer)
Kevni Oymağı (Kevni’de 32 hane)
Cevni Köyü Yörükleri (31 nefer)
Buget Yörükleri Soğan Oymağı
Aşağı Mersin (Marason) Yörükleri (45 nefer) (Sonradan adı Pusatlu olmuşur)
Yukarı Mersin (Marason) Yörükleri (sonradan Firuz Kethüda adını almıştır, 46 nefer)
Gözgüdere Yörükleri (sonradan adı Evlad-ı Sarı Fakih ve evlad-ı Şah Melik olarak değişmiştir, 46 nefer)
Şeyh Baraklı (Sümengen) Oymağı (Orta Viran’da 16 nefer, Şuhgan ve Yuvani’de 114 nefer)
Kaman Oymağı (Beydili, Kurt Uran, Tahtaviran ve Çöreğen’de 64 nefer)
Sarı Mehmedli Oymağı (Çöreğen, Tahtalasun ve Şelmeze’de 47 hane)
Hacıpaşalu Oymağı (Keprin’de 15 nefer, Gezin’de 50 nefer)
Sevinçli Oymağı (Kelgin, Çüreğen’de 22 hane, Yosun’da 30 hane)
Sadullahoğlu (ya da Seyyidullah) Oymağı 4 nefer
Evlad-ı Cotan OymağıEmir(Emre) (Şelmeze’de 34 nefer)
Emir Kethüda Oymağı (Döğer’de 460 nefer, Böke ve Kömür’de 119 nefer)
Hüseyinlü (Kabaklı ve Sırçalı’da 53 nefer)
Kamberlü Oymağı (Dikilitaş ve Karacaviran’da 56 nefer ve bunlardan 14 nefer Dulkadirli olarak kayıt altına alınmışır.)
Süleymanlu Oymağı (Mesek’te 28 nefer)
Yörükan Oymağı, Hırka’da
Kınık Şeyhlü Oymağı
Dostlu Oymağı (Çapaklı’da 45 nefer)
Evlad-ı Sinan Oymağı (Efkere’de 44 hane)
Evlad-ı Tutak Oymağı (5 nefer)
Firuz Kethüda Oymağı (Yukarı Marason’da 38 nefer)
Kaçak Oymağı (Çömlekçi’de 32 nefer)
Mayna Oymağı (Deme’de 24 hane)
Pusatlı Oymağı (Aşağı Marason’da 67 hane)
Saraçlı Oymağı (Everek’te 7 hane)
Sarı Ahmedli (Karaca’da 16 hane)
Sarı Fakih (Paşa Bey evladı) Oymağı (Güzgüden’de 40 nefer)
Yenibeğli (8 nefer)
Baynal (ya da Danyal) Obası (Cevni’de 62 nefer)
Derzi Turhanlı Oymağı (Avşar’da 7 nefer)
Evlad-ı Beyan Oymağı (Döğen’de 52 nefer)
Evlad-ı Şah Melik (Şevgan’da 47 nefer)
Hızır Hacılı Oymağı (Eski Barsama’da 42 nefer)
Hüseyinli (Kabaklı ve saraçlı’da 53 nefer)
Kevenir (Dulkadirli) (Karaca İn’de 12 nefer)
Kumarlı (Karaca Viran’da 36 nefer)
Kurban Oymağı (Sükse’de 34 nefer)
Kuyucaklı Oymağı (Kelgin’de 11 nefer)
Şarklı (Deli Bademli) Oymağı (Sakal Tutan’da 28 hane)
Köstere, 20. yüzyıl başlarına kadar Develi ilçesine bağlı bir nahiye iken sonradan bu nahiye kaldırılmıştır. Kustere Yörüklerinden olan oymaklar, bugün Tomarza ilçesi ve çevresinde bulunan yerleşim birimlerini meydana getirmişlerdir. Mehmet İnbaşı, Köstere Yörükleri için “Burada yerleşmiş olan cemaatler, Dulkadirli Türkmenlerinden olup sonradan birçok köy oluşturmuşlardır” diyor.[1] Erkan Afyoncu da aynı tabiri benimseyerek bu bölgedeki Yörük / Türkmen toplulukları için “Göstere / Köstere Yörükleri” ifadesini kullanmaktadır.[2] Köstere Yörükleri, 16. Yüzyıl kayıtlarında Malya nahiyesinde gösterilmektedir ve bu nahiye bugünkü Tomarza ilçesi ve civarını içine almakla birlikte “Köstere” ifadesi daha dar alanda bir bölgeyi ifade etmek için kullanılmaktadır. İbrahim Solak da Maraş ve çevresindeki Dulkadirli Türkmenleri ile ilgili yürüttüğü çalışmasında bu bölgede “Köstere ve Köserelik” isimlerinde iki coğrafi yer adını zikretmektedir[3] ki, Türkiye’nin değişik yerlerinde de aynı adla yerleşim yerleri bulunduğunu da ölçü olarak alırsak[4] “Köstere” adının coğrafyadan kaynaklanan bir isim olduğunu ve bu ismin de “bir çeşit uzun tahta rendesi” demek olan “kustere”den geldiğini düşünebiliriz.[5] 1530 tarihli ve 998 numaralı “Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arab ve Zülkadriye Defteri” de “Göstere Yörükleri” ifadesini kullandığı gibi Göstere nahiyesini de kayıtlarında göstermektedir.[6] Bu defter ayrıca bizim bölgemizde (Zamantı ve Göstere havalisinde Ahi Köylü (Ağca Köylü), Peçenek taifesinden Ahsen Gazili, Ali Gürani, Alişarlı, Ayrudamlu, Taf, Balkanlu,Bostanculu (diğer adı Nisanca Belü), Burun Kesenlü, Çavlaklu, Çiras (diğer adı Paşabeylü), Çobanlu, Demircilü, Dinlü ( ya da Dinilü), Eşreflü, Eşrefler, Firuzlu, Girgörsün, Göstere, Güzellü (diğer adı Tatarlu), Hâbil Yörüğü, Hacı Hüseyinlü, Hacı Paşalu, Hamzalu (Sümengen köyü), İdem (Yaka Geçen ya da Kınık Geçen köyü), Kapdurga, Kadılı, Kalaycı, Kalalıca, Karakısık (Hacıpaşalı’dan), Kara Hıdır, Kara Kilise (diğer adı Kara Kışlalı), Karaca Tıravşın, Karaca Viranlu (Paşalı oymağından), Karacalu (Kara Hasanlı ve Alişarlu oymağından), Kara Kışlalu, Kavurgalu (Kozçağız ya da Koççağız köyünde), Kayır Çaylu (Göstere Yörüklerinden, Mengen köyünde), Kemaloğlu (Gühertaş köyünde), Kırsarı ya da Kırsavi, Kızıl Viranlu, Kilizge, Kiprin ya da Keprin, Koyun Abdallu (Kara Kışlalu oymağından), Körpe ya da Körte oğlu (Alişarlu Oymağından), Körpelü ya da Küpeli (Alişarlu oymağından), Kurt İni (Kara Kışlalı oymağından), Madrasun (Kara Kışlalı oymağından), Mahmud Şeyhlü (Göstere nahiyesi Andırın köyünde), Müşürge, Nar Şeyhlü (Taraşcılu Oymağından), Nefer Adlu (Selmanlu oymağından), Neşatlu (Marason ve Buldacı köyünde), Nisancabelü, Oğuzlu (Avgasır köyünde), Okçu (Paşa Beylü oymağından), Ömer Hacılı (Gühertaş mezraında, Paşabeylü oymağından), Paşa Beylü Oymağı, Persenk Oymağı (Mengin köyünde), Salu Oymağı (diğer adı Tatarlu), Sarı Kayalı (Kara Kışlalu oymağından), Sarı Mehmetlü (Göstere Yörklerinden), Satu Oymağı (Esenpedek ve Balkanlu köyülerinde), Selmanlu Oymağı, Süksün Oymağı, Sıddıkoğlu (Kapuluca Mezraında), Sülmenoğlu ya da Süleymanlu (Alişarlu oymağından), Şeyhlü Tatar Oymağı, Tacir Turahan Oymağı, Taf Oymağı, Taraşcılu, Tatarlu, Tatılı, Teke Döğenlü (Alişarlu oymağından), Tuluğu Yumru, Yeğenciler, Zerezek Oymağı (Selmanlı Oymağından), Zamantı Yörükleri (Zamantı, Çörümşek, Hınzırı, Gömürgen ve Göstere yöresinde) olmak üzere Dulkadirli topluluğuna bağlı birçok Yörük / Türkmen oymağının adını zikretmektedir. Aslında bizim bölgemizde Dulkadirli Türkmenlerinin meskun olduğu yerler sadece Malya Nahiyesi ve Köstere Bölgesi ile sınırlı değildir. Özellikle Kayseri’nin Maraş istikametindeki nahiyeleri olan Zamantı Nahiyesi, Zamantı Kalesi, Çörümşek Nahiyesi, Hınzırı ve Gömürgen Nahiyeleri ile Pınarbaşı (Aziziye nahiyesi) de Dulkadirli Türkmenleri ile meskundu.Bu isimler arasında bugün de varlığını sürdüren köyler ve kasabalar olduğuna göre Dulkadirli Türkmenlerinin ağırlıklı olarak bugünkü Tomarza, Bünyan, Akkışla, Pınarbaşı, Sarıoğlan ve Develi gibi ilçelerimize dağılmış olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
1530 tarihi itibariyle bölgeye ağırlıklı olarak yerleşen oymaklar, Alişarlı, Kara Kışlalı, Selmanlı ve Paşabeyli gibi dört büyük aşiretin oymakları olduğu rahatlıkla görülebilir. Bunlar da Dulkadirli topluluğuna mensup bizim bölgemizin dışında da varlıklarına şahit olduğumuz büyük aşiretlerdir. Sık sık adını zikrettiğimiz ve Göstere Yörüklerinin bir parçası olduğu Dulkadirlilerin 13. Asrın sonralarına kadar Halep ve Antep bölgesinde oldukları, daha sonra Anadolu’nun içlerine akın ettikleri, bunların büyük bölümünün Bozok ve Ağaçeri Türkmenleri oldukları kabul edilmektedir. Dulkadirlilerin hakimiyet alanı genişledikçe Kayseri’ye sınır olmuşlar ve 1337 yılından 1522 yılına kadar geçen süre içinde 100.000 km karelik kadar bir alana yayılmışlardır. Elbistan merkez olmak üzere Maraş, Harput (Elazığ), Kayseri, Kırşehir, Bozok (Yozgat), Antep, Diyarbakır, Malatya arasında hüküm sürmüştü. Hatta, zaman zaman Amik Ovasını, Tarsus’a kadar Çukurova’nın bir kısmını, Kozan, Kadirli, Tufanbeyli’den yukarılara Kırşehir’e uzanan bölgeleri de hakimiyeti altına almışlardır.
Özellikle Kayseri’nin doğusunda, Zamantı, Malya ve Pınarbaşı nahiyelerinde Dulkadirlilerin çok büyük bir yerleşim alanına yayıldıkları ve bu bölgeye tarihi eserler inşa ettikleri gibi Dulkadirli Beylerinden önemli ailelerin de bizim bölgemizde türbelerinin bulunduğuna şahit olmaktayız.
Kayseri Hatuniye Medresesi, Karaöazü Kasabasındaki Şahruh Köprüsü, Pazarören yakınlarında Koççağız köyünde Süleyman Bey’in türbesi, Tomarza’nın Gülveren köyündeki zaviye, Melikgazi köyünde Dulkadirli Beylerinden Halil Bey’in türbesi ki burada yeğeni Süleyman Bey’in kızı Mısır Hatun’la birlikte yatmaktadır, Mancusun köyündeki Melik Arslan Bey Camii, Bürüngüz köyündeki Alaüddevle Camii ve türbesi gibi daha birçok Dulkadirli eseri bölgemizde mevcuttur.Dulkadirlilerin Kayseri’deki izleri bu listeden takip edilebilir.
16. Yüzyılda Köstere Yörüklerinin bulunduğu yerler ise değişik kaynaklarda şu şekilde ifade edilmektedir.
Kabaklu , Sarıkeçeli, Hüseyinli (Kabaklu’da 29 nefer)
Vartan Yörükleri (Söğütlüce’de 17 nefer, Vartan’da 21 nefer)
Kevni Oymağı (Kevni’de 32 hane)
Cevni Köyü Yörükleri (31 nefer)
Buget Yörükleri Soğan Oymağı
Aşağı Mersin (Marason) Yörükleri (45 nefer) (Sonradan adı Pusatlu olmuşur)
Yukarı Mersin (Marason) Yörükleri (sonradan Firuz Kethüda adını almıştır, 46 nefer)
Gözgüdere Yörükleri (sonradan adı Evlad-ı Sarı Fakih ve evlad-ı Şah Melik olarak değişmiştir, 46 nefer)
Şeyh Baraklı (Sümengen) Oymağı (Orta Viran’da 16 nefer, Şuhgan ve Yuvani’de 114 nefer)
Kaman Oymağı (Beydili, Kurt Uran, Tahtaviran ve Çöreğen’de 64 nefer)
Sarı Mehmedli Oymağı (Çöreğen, Tahtalasun ve Şelmeze’de 47 hane)
Hacıpaşalu Oymağı (Keprin’de 15 nefer, Gezin’de 50 nefer)
Sevinçli Oymağı (Kelgin, Çüreğen’de 22 hane, Yosun’da 30 hane)
Sadullahoğlu (ya da Seyyidullah) Oymağı 4 nefer
Evlad-ı Cotan OymağıEmir(Emre) (Şelmeze’de 34 nefer)
Emir Kethüda Oymağı (Döğer’de 460 nefer, Böke ve Kömür’de 119 nefer)
Hüseyinlü (Kabaklı ve Sırçalı’da 53 nefer)
Kamberlü Oymağı (Dikilitaş ve Karacaviran’da 56 nefer ve bunlardan 14 nefer Dulkadirli olarak kayıt altına alınmışır.)
Süleymanlu Oymağı (Mesek’te 28 nefer)
Yörükan Oymağı, Hırka’da
Kınık Şeyhlü Oymağı
Dostlu Oymağı (Çapaklı’da 45 nefer)
Evlad-ı Sinan Oymağı (Efkere’de 44 hane)
Evlad-ı Tutak Oymağı (5 nefer)
Firuz Kethüda Oymağı (Yukarı Marason’da 38 nefer)
Kaçak Oymağı (Çömlekçi’de 32 nefer)
Mayna Oymağı (Deme’de 24 hane)
Pusatlı Oymağı (Aşağı Marason’da 67 hane)
Saraçlı Oymağı (Everek’te 7 hane)
Sarı Ahmedli (Karaca’da 16 hane)
Sarı Fakih (Paşa Bey evladı) Oymağı (Güzgüden’de 40 nefer)
Yenibeğli (8 nefer)
Baynal (ya da Danyal) Obası (Cevni’de 62 nefer)
Derzi Turhanlı Oymağı (Avşar’da 7 nefer)
Evlad-ı Beyan Oymağı (Döğen’de 52 nefer)
Evlad-ı Şah Melik (Şevgan’da 47 nefer)
Hızır Hacılı Oymağı (Eski Barsama’da 42 nefer)
Hüseyinli (Kabaklı ve saraçlı’da 53 nefer)
Kevenir (Dulkadirli) (Karaca İn’de 12 nefer)
Kumarlı (Karaca Viran’da 36 nefer)
Kurban Oymağı (Sükse’de 34 nefer)
Kuyucaklı Oymağı (Kelgin’de 11 nefer)
Şarklı (Deli Bademli) Oymağı (Sakal Tutan’da 28 hane)
Yorumlar