Hüseyin Cömert’in “Kayseri’de İlk Nüfus Sayımı-1831” isimli eserinde yer alan soy lakaplarında Yörük-Türkmen oymaklarının adları nasıl yer bulmuştur, sorusuna cevap aradık. Acaba Oğuz boylarının adlarına, oymak isimlerine rastlamak mümkün olur muydu? Bu sorunun cevabını ararken hem de çok miktarda bu tür isimlerle karşılaştık.
Mesela Erkilet’te Türkmen İsa Oğlu, Dündar Oğlu, Arslan Hacılı Oğlu, Yazırlı Oğlu, Tekeli Oğlu, Karagöz oğlu, Tatar Oğlu, Taşanlı Oğlu, Varsak Oğlu, Türkmen Oğlu, Aydınlı Oğlu, Türkmen Ali Oğlu, Toklu Oğlu, Melikgazi Oğlu vs... isimler doğrudan doğruya Oğuz kökenli isimlerdir.
Erkilet Müslümanlarla gayrimüslimlerin karışık yaşadığı bir bölge idi. Gayrimüslim nüfusun bulunduğu bölgelerde özellikle 16. yüzyıldan sonra Müslüman ve Türk nüfusun bu bölgelere kaydırıldığını, en azından belirli mahallelerin kurdurulduğunu tahmin ediyorum. Mesela, 16. yüzyıl kayıtlarında Müslüman nüfusun bulunmadığı bölgelerden olan Tavlusun’da 1831 yılında görülüyor ki, artık Türkmen boyları vardır: Varsaklı Oğlu, Çavdar Oğlu, Turgut Oğlu, Kara Bölük Oğlu, Develi Oğlu, Karamanlı Oğlu, Türkmen Oğlu, Toklu Oğlu, Torun Oğlu gibi. Yine bir zamanlar gayrimüslim halkın çoğunlukta olduğu bölgelere bu çerçevede baktığımızda 1831 yılı itibariyle, Germir köyüne Bezircili oymağından bir yerleşim olmalı ki, Bezircili Oğlu sülalesi karşımıza çıkıyor. Gesi’de Tatar Oğlu, Kozan oğlu, Avşar Oğlu ve Toklu Oğlu aileleri dikkati çekiyor. Mancusun köyünde Avşar Oğlu, Avşar Mehmet Oğlu, Gömeçli Oğlu, Sarımsaklı oğlu; Dimitre’de Yörük Oğlu, Yağmurbeyli Oğlu, Ulu Bürüngüz’de Bozoklu Oğlu, Sarımsaklı Oğlu, Çatak Oğlu, Sinan Oğlu; Kiçi Bürüngüz’de Melik Gazi Oğlu; Kenise’de Yuvacı Oğlu, Orhan Oğlu, Küpeli Oğlu, Develi Oğlu, Taşanlı Oğlu; Tomarza’da Hun Oğlu, Yağmur Oğlu; Vekse’de Sarımsaklı Oğlu, Tatar Oğlu; İspile’de Türkmenzade, Demirci Oğlu; Mancusun’da Taşan Oğlu; Molu köyünde Bozok Oğlu, Kaplan Memiş oğlu gibi bu listeyi uzatmak mümkündür. Buradan çıkan sonuç şudur ki, 1831 yılı itibariyle Kayseri’de Yörük-Türkmen nüfusun yerleşmediği gayrimüslim köyü kalmamıştır.
Yine soy lakapları arasında Yuvalı köyü ile Yemliha köyünde Karaca Kürt adını taşıyan soy lakapları vardır. Bu Türkmen ailelerin adları bizlere Bozulus Türkmenlerine mensup ailelerin buraya yerleştiğini gösteriyor. En çok karşımıza çıkan isim “Türkmen Oğlu” olurken, yine bu bölgede en fazla Avşar boyuna ait soy lakaplarına rastlanılmaktadır. Gesi’de Avşar Oğlu; Mancusun’da Avşar Oğlu, Avşar Mehmet Oğlu; Gergeme’de Avşar Oğlu; Cebirli’de Avşar Muslu Oğlu gibi. Bunun dışında Veziroğlu (Obruk), Toklu Oğlu (Gesi), Torun Oğlu (Tavlusun), Taflı Oğlu gibi isimler de yine Avşar Türkmenlerinin oymak adarlı ile ilgilidir. Erkilet’te Yazır, Tavlusun’da Varsak, Cırlavuk’ta Kayı, Gesi’de Avşar, Mancusun’da Avşar (iki tane), Kenise’de Yuvalı, Ebiç’te Karkın, Tomarza’da Hun, Cebirli’de Avşar, Yuvalı’da Yuvalı adını taşıyan aileler yine doğrudan doğruya Oğuz boylarından ve Türk Tarihi kalıntılarından önemli isimler taşımaktadırlar.
KAYSERİ ŞEHİR MERKEZİNDE LAKAPLAR
Murat Ustaoğlu, “Kayseri’de Lakaplar Üzerine” isimli incelemesinde (Erciyes Dergisi, Ocak-1986) “Mensup oldukları boydan, doğdukları merkezden veya oturdukları mahalden gelen lakaplar” diye bir bölümde bir kısım soy lakaplarına yer vermiştir. Bu soy lakapları arasında Ardıçlılar (Ardıç oymağından), Avşarın Mehmet Ağalar (Avşar boyundan), Kızıklılar (Kızık boyundan), Boyacılılar (Boyacılı Türkmen oymağından), Kuşçulular (Kuşçu oymağından), Salırlılar (Salur boyundan) Bezircililer (Bezirci oymağından), Tekelioğulları (Teke oymağından), Sarmatlar (Türk topluluklarından olan Sarmat’tan), Türk Oğulları (buna diyecek bir şey yok) gibi isimler vardır. Ayrıca Alaçıklar isimli soy lakabının Divan-ı Lugati-t-Türk’te geçen “çalı çırpıdan yapılmış, muntazam olmayan kulübe” anlamında kullanılan Alaçık kelimesi olduğunu anlıyoruz. Bu kelime Kayseri yöresinde oldukça yaygın bir şekilde kullanılıyor ve “alaçık, aleçik, alevcik, alençik” gibi çeşitlemeleri de bulunuyor. Bu da hali hazırda dahi Kayseri yöresinde Yörük-Türkmen kültürünün ne kadar sıcak olduğunu, unutulmadığını göstermektedir.
HACILAR VE BÜNYAN’DA LAKAPLAR
Örnek olarak seçtiğimiz iki ilçede (Hacılar ve Bünyan) lakapları incelediğimizde sanki Türk Kültür Tarihinin bu zamana kadar uzanabilen izlerini hayretle müşahede etmekteyiz. Mesela Hacılar ilçesindeki lakaplara baktığımız Mustafa Özdemir’in “Hacılar” isimli kitabında (Kayseri, 1984) şu soy lakapları hala kullanılmakta imiş: Atamanlar, Avan Oğulları, Avcıoğluları, Baktırlar, Balaklar, Bulduklar, Coruklar, Çavdarlar, Çakıcılar, Çıtaklar, Çiçibaşlar, Çötmenler, Eseler, Karavlar, Kamalılar, Karacalar, Kılıçlar, Könekler, Naymanlar, Özbekler, Sakalar, Tonuklar, Totmanlar, Hotalı Oğlu, Karakoca Oğlu (Karakocalı aşiretinden olsa gerek). Bünyan ilçesinde ise şu lakaplar oldukça dikkat çekiyor: (S.Burhanettin Akbaş, Bünyan ve Yöresi Halk Edebiyatı, Folklor ve Etnografyası, Kayseri, 1994 kitabından alınmıştır.) Horasanlıoğlu, İmirzeler, Curalar, Börkler, Veziroğluları, Tecirler, Tülekler, Artukoğulları, Kamanlar, Karamanlıoğlu, Avanoğlu, Avşaroğlu, Avşarmantıoğlu, Çeplioğlu, Karalar, Türkmenoğlu…
S.Burhanettin AKBAŞ
Yorumlar